دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری متابولیک است که در آن بدن قادر به استفاده بهینه از گلوکز (قند خون) نیست. این مشکل می‌تواند به دلیل کمبود انسولین (هورمونی که گلوکز را از خون به سلول‌ها منتقل می‌کند) یا عدم توانایی بدن در استفاده از انسولین تولید شده باشد. در نتیجه، سطح گلوکز در خون افزایش می‌یابد که می‌تواند به مرور زمان به اندام‌ها و سیستم‌های مختلف بدن آسیب برساند. افزایش قند خون به صورت مزمن می تواند باعث شود فرد به فکر جوانسازی پوست باشد. این موضوع نیاز به مراقبت هایی دارد که باید جدی گرفته شود.
علل و عوامل خطر دیابت
علل دقیق دیابت هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و محیطی نقش مهمی در بروز آن دارند.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده شما دیابت داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری در شما بیشتر است.
- اضافه وزن و چاقی: چاقی، به ویژه چاقی شکمی، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را به شدت افزایش می‌دهد.
- کم تحرکی: فعالیت بدنی کم باعث کاهش حساسیت به انسولین و افزایش خطر ابتلا به دیابت می‌شود.
- سن: با افزایش سن، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 افزایش می‌یابد.
- نژاد: برخی از نژادها بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا با افزایش خطر ابتلا به دیابت مرتبط است.
- کلسترول بالا: سطح بالای کلسترول LDL (بد) و سطح پایین کلسترول HDL (خوب) خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد.
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): زنان مبتلا به PCOS بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند.
- دیابت بارداری: دیابت بارداری خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده افزایش می‌دهد.
انواع دیابت
دیابت انواع مختلفی دارد که هر کدام علل و ویژگی‌های خاص خود را دارند:
- دیابت نوع 1: در این نوع دیابت، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد. در نتیجه، بدن قادر به تولید انسولین نیست و افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باید انسولین را به صورت تزریقی دریافت کنند.
- دیابت نوع 2: شایع‌ترین نوع دیابت است که در آن بدن به انسولین مقاوم می‌شود یا انسولین کافی تولید نمی‌کند. عوامل ژنتیکی و سبک زندگی نقش مهمی در بروز دیابت نوع 2 دارند.
- دیابت بارداری: نوعی از دیابت است که در دوران بارداری ایجاد می‌شود و معمولاً پس از زایمان از بین می‌رود. با این حال، زنان مبتلا به دیابت بارداری بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده هستند.
- دیابت پیش از دیابت (Prediabetes): وضعیتی است که در آن سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است، اما هنوز به اندازه کافی بالا نیست که به عنوان دیابت تشخیص داده شود. افراد مبتلا به پیش دیابت در معرض خطر بالایی برای ابتلا به دیابت نوع 2 هستند، اما با تغییر سبک زندگی می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد.
علائم و نشانه‌های دیابت
علائم دیابت بسته به نوع دیابت و میزان قند خون در افراد مختلف، متفاوت است. برخی از افراد ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند، در حالی که برخی دیگر علائم متعددی را تجربه می‌کنند. علائم شایع دیابت عبارتند از:
- تکرر ادرار: به خصوص در شب
- تشنگی بیش از حد: احساس تشنگی مداوم، حتی پس از نوشیدن آب
- خستگی مفرط: احساس خستگی و ضعف بدون دلیل مشخص
- کاهش وزن ناخواسته: کاهش وزن بدون تلاش برای لاغر شدن
- تاری دید: تغییرات در بینایی
- بهبودی دیرهنگام زخم‌ها: بهبود کند زخم‌ها و بریدگی‌ها
- عفونت‌های مکرر: به خصوص عفونت‌های پوستی، ادراری و واژینال
- بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن در دست‌ها و پاها: این علامت به خصوص در دیابت نوع 2 شایع است.
- پوست تیره در برخی نواحی بدن: به خصوص در گردن و زیر بغل
تشخیص دیابت
تشخیص دیابت معمولاً با انجام آزمایش‌های خون صورت می‌گیرد:
- آزمایش قند خون ناشتا (Fasting Plasma Glucose): این آزمایش سطح قند خون را پس از حداقل 8 ساعت ناشتا بودن اندازه‌گیری می‌کند. سطح قند خون ناشتا 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر نشان‌دهنده دیابت است.
- آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c): این آزمایش میانگین سطح قند خون را در 2 تا 3 ماه گذشته نشان می‌دهد. سطح HbA1c 6.5 درصد یا بالاتر نشان‌دهنده دیابت است.
- آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (Oral Glucose Tolerance Test): این آزمایش سطح قند خون را 2 ساعت پس از نوشیدن یک محلول قندی اندازه‌گیری می‌کند. سطح قند خون 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر نشان‌دهنده دیابت است.
- آزمایش تصادفی قند خون (Random Plasma Glucose): این آزمایش سطح قند خون را در هر زمان از روز اندازه‌گیری می‌کند. سطح قند خون 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر همراه با علائم دیابت نشان‌دهنده دیابت است.
اگر نتایج آزمایش‌ها نشان‌دهنده دیابت باشد، پزشک شما ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای تعیین نوع دیابت و بررسی عوارض احتمالی تجویز کند.
مدیریت و کنترل دیابت
مدیریت دیابت یک فرآیند مادام‌العمر است که شامل تغییر سبک زندگی، مصرف داروها و نظارت منظم بر قند خون است. هدف اصلی مدیریت دیابت، حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی و جلوگیری از بروز عوارض است.
تغذیه مناسب برای افراد دیابتی
تغذیه مناسب نقش بسیار مهمی در مدیریت دیابت دارد. یک رژیم غذایی سالم برای افراد دیابتی باید شامل موارد زیر باشد:
- کربوهیدرات‌های پیچیده: مانند غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات
- پروتئین‌های بدون چربی: مانند مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و لوبیا
- چربی‌های سالم: مانند روغن زیتون، آووکادو و آجیل
- فیبر: مصرف فیبر به کنترل قند خون کمک می‌کند.
افراد دیابتی باید از مصرف غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی‌های شیرین، چربی‌های اشباع شده و ترانس و غذاهای با شاخص گلیسمی بالا پرهیز کنند. مشاوره با یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما در طراحی یک برنامه غذایی مناسب برای دیابت کمک کند.
ورزش و فعالیت بدنی
ورزش منظم به بهبود حساسیت به انسولین، کنترل قند خون، کاهش وزن و بهبود سلامت قلب و عروق کمک می‌کند. افراد دیابتی باید حداقل 150 دقیقه در هفته فعالیت بدنی متوسط داشته باشند. انواع فعالیت‌های بدنی مناسب برای افراد دیابتی عبارتند از:
- پیاده‌روی
- دویدن
- شنا
- دوچرخه‌سواری
- تمرینات قدرتی
قبل از شروع هر برنامه ورزشی جدید، با پزشک خود مشورت کنید.
داروها و درمان‌های دیابت
درمان دیابت بسته به نوع دیابت و شرایط فردی متفاوت است. برخی از داروها و درمان‌های مورد استفاده در دیابت عبارتند از:
- انسولین: برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 ضروری است. انسولین به صورت تزریقی یا با استفاده از پمپ انسولین تجویز می‌شود.
- متفورمین: یک داروی خوراکی است که به کاهش تولید گلوکز در کبد و بهبود حساسیت به انسولین کمک می‌کند.
- سولفونیل اوره‌ها: داروهای خوراکی هستند که به تحریک پانکراس برای تولید انسولین بیشتر کمک می‌کنند.
- مهارکننده‌های DPP-4: داروهای خوراکی هستند که با افزایش سطح اینکرتین‌ها (هورمون‌هایی که به تنظیم قند خون کمک می‌کنند) عمل می‌کنند.
- مهارکننده‌های SGLT2: داروهای خوراکی هستند که با دفع گلوکز از طریق ادرار به کاهش قند خون کمک می‌کنند.
- جراحی باریاتریک (جراحی چاقی): برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و چاقی شدید، جراحی باریاتریک ممکن است یک گزینه درمانی مناسب باشد.
برخی از بیماران به خاطر بیماری دیابت نیاز به تزریق چربی هم خواهد داشت.
عوارض دیابت
اگر دیابت به درستی مدیریت نشود، می‌تواند به عوارض جدی و تهدیدکننده‌ی زندگی منجر شود. برخی از عوارض دیابت عبارتند از:
- بیماری‌های قلبی و عروقی: دیابت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و بیماری‌های عروق محیطی را افزایش می‌دهد.
- آسیب کلیوی (نفروپاتی): دیابت می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند و منجر به نارسایی کلیوی شود.
- آسیب عصبی (نوروپاتی): دیابت می‌تواند به اعصاب آسیب برساند و باعث بی‌حسی، درد و سوزش در دست‌ها و پاها شود. آسیب عصبی همچنین می‌تواند بر عملکرد اندام‌های داخلی مانند دستگاه گوارش تاثیر بگذارد.
- آسیب چشمی (رتینوپاتی): دیابت می‌تواند به عروق خونی شبکیه چشم آسیب برساند و منجر به کاهش بینایی و نابینایی شود.
- مشکلات پا: دیابت می‌تواند باعث کاهش جریان خون به پاها و آسیب عصبی شود. این مشکلات می‌توانند منجر به زخم‌های پا، عفونت‌ها و در موارد شدید، قطع عضو شوند.
- مشکلات پوستی: افراد دیابتی بیشتر در معرض عفونت‌های پوستی و سایر مشکلات پوستی هستند.
- مشکلات شنوایی: دیابت می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات شنوایی را افزایش دهد.
- بیماری آلزایمر: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که دیابت ممکن است خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهد.
پیشگیری از دیابت
اگر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستید، می‌توانید با تغییر سبک زندگی خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهید:
- کاهش وزن: اگر اضافه وزن دارید، کاهش 5 تا 10 درصد از وزن بدن می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
- فعالیت بدنی منظم: حداقل 150 دقیقه در هفته فعالیت بدنی متوسط داشته باشید.
- رژیم غذایی سالم: یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید که شامل غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی و چربی‌های سالم باشد.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد.
- کنترل فشار خون و کلسترول: فشار خون و کلسترول خود را در محدوده طبیعی حفظ کنید.
- غربالگری منظم: اگر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستید، به طور منظم غربالگری شوید.
پرسش‌های متداول درباره دیابت
آیا دیابت درمان دارد؟
دیابت نوع 1 در حال حاضر درمان قطعی ندارد و افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باید انسولین را به صورت مادام‌العمر مصرف کنند. دیابت نوع 2 در برخی موارد با تغییر سبک زندگی و کاهش وزن قابل کنترل است، اما در بسیاری از موارد نیاز به مصرف داروها برای کنترل قند خون وجود دارد. در برخی موارد، جراحی باریاتریک می‌تواند به درمان دیابت نوع 2 کمک کند.
آیا دیابت ارثی است؟
سابقه خانوادگی دیابت یکی از عوامل خطر ابتلا به این بیماری است. اگر یکی از اعضای خانواده شما دیابت داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری در شما بیشتر است. با این حال، عوامل محیطی نیز نقش مهمی در بروز دیابت دارند.
آیا افراد دیابتی می‌توانند میوه بخورند؟
بله، افراد دیابتی می‌توانند میوه بخورند، اما باید به میزان مصرف و نوع میوه توجه کنند. میوه‌ها حاوی قند هستند، بنابراین مصرف بیش از حد میوه می‌تواند باعث افزایش قند خون شود. میوه‌های با شاخص گلیسمی پایین مانند سیب، گلابی، توت‌ها و مرکبات برای افراد دیابتی مناسب‌تر هستند.
آیا استرس باعث افزایش قند خون می‌شود؟
استرس می‌تواند باعث افزایش قند خون شود. زمانی که استرس دارید، بدن هورمون‌هایی مانند کورتیزول و آدرنالین ترشح می‌کند که می‌توانند سطح قند خون را افزایش دهند. مدیریت استرس از طریق تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند.
آیا لیزر پوست برای افراد دیابتی ضرر دارد؟
انجام درمان‌هایی مانند لیزر پوست برای افراد دیابتی، به ویژه اگر دیابت آنها به خوبی کنترل نشده باشد، می‌تواند خطراتی را به همراه داشته باشد. به دلیل اینکه دیابت می‌تواند فرآیند التیام زخم را کندتر کند و خطر عفونت را افزایش دهد، انجام روش‌های تهاجمی جوانسازی پوست مانند تزریق بوتاکس یا جراحی زیبایی با احتیاط بیشتری انجام شود. قبل از انجام هر نوع درمان زیبایی، حتماً با پزشک متخصص دیابت و یک متخصص پوست مشورت کنید تا اطمینان حاصل شود که این روش برای شما ایمن است و هیچ‌گونه خطر جدی برای سلامتی شما ایجاد نخواهد کرد. همچنین، اطمینان حاصل کنید که قند خون شما به خوبی کنترل شده است و پزشک از وضعیت دیابت شما آگاه است.
