مقدمه: چرا فشار خون در بارداری مهم است؟
بارداری یک تغییر فیزیولوژیک بزرگ در بدن مادر ایجاد می‌کند. حجم خون افزایش می‌یابد، ضربان قلب تغییر می‌کند و نیازهای تغذیه‌ای مادر و جنین به طور قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. این تغییرات می‌توانند بر فشار خون تاثیر بگذارند. فشار خون بارداری یا پره اکلامپسی وضعیتی است که در آن فشار خون مادر پس از هفته 20 بارداری بالا می‌رود و ممکن است با دفع پروتئین در ادرار نیز همراه باشد. این وضعیت می‌تواند خطرات جدی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد، به همین دلیل تشخیص زودهنگام و درمان مناسب بسیار مهم است. کنترل فشار خون بالا در بارداری نه تنها به حفظ سلامتی مادر کمک می‌کند، بلکه از عوارض جدی مانند زایمان زودرس، محدودیت رشد جنین و حتی مرگ جنین نیز جلوگیری می‌کند.
علل فشار خون بالا در دوران بارداری
متاسفانه علت دقیق فشار خون بارداری به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل متعددی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند:
- اختلال در تشکیل عروق خونی جفت: در اوایل بارداری، عروق خونی جفت تشکیل می‌شوند تا اکسیژن و مواد مغذی را از مادر به جنین منتقل کنند. اگر این عروق به درستی تشکیل نشوند یا عملکرد مناسبی نداشته باشند، می‌توانند منجر به فشار خون بالا شوند.
- عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی فشار خون بارداری خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. اگر مادر یا خواهر فرد سابقه فشار خون بالا در بارداری داشته باشند، احتمال بروز آن در بارداری‌های بعدی نیز بیشتر است.
- بیماری‌های زمینه‌ای: برخی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های خودایمنی و فشار خون بالا مزمن می‌توانند خطر ابتلا به فشار خون بارداری را افزایش دهند.
- چاقی و اضافه وزن: چاقی و اضافه وزن قبل از بارداری یا در طول آن، خطر ابتلا به فشار خون بارداری را افزایش می‌دهد.
- بارداری دوقلویی یا چندقلویی: بارداری دوقلویی یا چندقلویی فشار بیشتری به سیستم قلبی عروقی مادر وارد می‌کند و خطر ابتلا به فشار خون بارداری را افزایش می‌دهد.
- سن مادر: مادرانی که برای اولین بار باردار می‌شوند و سن آن‌ها زیر 20 سال یا بالای 40 سال است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به فشار خون بارداری قرار دارند.
انواع فشار خون بارداری: کدام نوع خطرناک‌تر است؟
انواع مختلفی از فشار خون بارداری وجود دارد که هر کدام ویژگی‌ها و خطرات خاص خود را دارند:
- فشار خون بارداری (Gestational Hypertension): این نوع فشار خون پس از هفته 20 بارداری شروع می‌شود و با دفع پروتئین در ادرار همراه نیست. معمولاً پس از زایمان به حالت طبیعی باز می‌گردد.
- پره اکلامپسی (Preeclampsia): این نوع فشار خون جدی‌تر است و با فشار خون بالا و دفع پروتئین در ادرار مشخص می‌شود. پره اکلامپسی می‌تواند به اندام‌های دیگر بدن مانند کلیه‌ها، کبد و مغز آسیب برساند.
- اکلامپسی (Eclampsia): این نوع فشار خون بارداری بسیار خطرناک است و با تشنج در زنان باردار مبتلا به پره اکلامپسی مشخص می‌شود. اکلامپسی می‌تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ مادر و جنین شود.
- فشار خون مزمن (Chronic Hypertension): این نوع فشار خون قبل از بارداری وجود داشته یا قبل از هفته 20 بارداری تشخیص داده می‌شود. فشار خون مزمن می‌تواند با پره اکلامپسی (Chronic Hypertension with Superimposed Preeclampsia) نیز همراه شود که در این صورت خطر عوارض بارداری افزایش می‌یابد.
پره اکلامپسی و اکلامپسی از خطرناک‌ترین انواع فشار خون بارداری هستند و نیازمند مراقبت‌های ویژه و درمان فوری هستند.
علائم فشار خون بالا در بارداری: چه نشانه‌هایی را جدی بگیریم؟
بسیاری از زنان مبتلا به فشار خون بارداری در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارند. به همین دلیل، اندازه‌گیری منظم فشار خون در طول بارداری بسیار مهم است. با این حال، برخی از علائم و نشانه‌ها می‌توانند هشداردهنده باشند و نیاز به توجه فوری دارند:
- فشار خون بالا: فشار خون 140/90 میلی‌متر جیوه یا بالاتر در دو نوبت اندازه‌گیری با فاصله حداقل 4 ساعت.
- پروتئین در ادرار (Proteinuria): وجود پروتئین در ادرار نشان‌دهنده آسیب به کلیه‌ها است.
- تورم (Edema): تورم ناگهانی در صورت، دست‌ها و پاها. تورم خفیف در بارداری طبیعی است، اما تورم شدید و ناگهانی می‌تواند نشانه‌ای از پره اکلامپسی باشد.
- سردرد: سردرد شدید و مداوم که با مسکن‌ها تسکین نمی‌یابد.
- تاری دید یا تغییرات بینایی: تاری دید، دیدن لکه‌ها یا نورهای چشمک‌زن، یا از دست دادن موقت بینایی.
- درد در ناحیه فوقانی شکم: درد شکم در ناحیه زیر دنده‌ها، به خصوص در سمت راست.
- تهوع و استفراغ: تهوع و استفراغ شدید و مداوم.
- کاهش ادرار: کاهش میزان ادرار.
- تنگی نفس: احساس تنگی نفس یا مشکل در تنفس.
اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌توانند از عوارض جدی فشار خون بارداری جلوگیری کنند.
عوارض فشار خون بارداری برای مادر و جنین
فشار خون بارداری می‌تواند عوارض جدی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد:
- برای مادر:
- اکلامپسی: تشنج در زنان باردار مبتلا به پره اکلامپسی.
- HELLP Syndrome: یک عارضه نادر اما بسیار جدی که با همولیز (تخریب گلبول‌های قرمز)، افزایش آنزیم‌های کبدی و کاهش پلاکت‌ها مشخص می‌شود.
- آسیب به اندام‌ها: فشار خون بالا می‌تواند به کلیه‌ها، کبد، مغز و قلب آسیب برساند.
- سکته مغزی: سکته مغزی می‌تواند منجر به آسیب دائمی مغزی یا مرگ شود.
- جدا شدن جفت: جدا شدن جفت از دیواره رحم می‌تواند منجر به خونریزی شدید و زایمان زودرس شود.
- مرگ مادر: در موارد نادر، فشار خون بارداری می‌تواند منجر به مرگ مادر شود.
- برای جنین:
- محدودیت رشد جنین (Fetal Growth Restriction): فشار خون بالا می‌تواند جریان خون به جفت را کاهش دهد و باعث شود جنین به اندازه کافی رشد نکند.
- زایمان زودرس (Premature Birth): برای جلوگیری از عوارض جدی فشار خون بالا، ممکن است نیاز به زایمان زودرس باشد.
- مشکلات تنفسی: نوزادانی که زودرس به دنیا می‌آیند ممکن است مشکلات تنفسی داشته باشند.
- مرگ جنین (Stillbirth): در موارد شدید، فشار خون بالا می‌تواند منجر به مرگ جنین شود.
تشخیص فشار خون بالا در بارداری: چگونه و چه زمانی؟
تشخیص زودهنگام فشار خون بالا در بارداری برای جلوگیری از عوارض جدی بسیار مهم است. در طول مراقبت‌های دوران بارداری، پزشک فشار خون شما را در هر ویزیت اندازه‌گیری می‌کند. همچنین ممکن است آزمایش ادرار برای بررسی وجود پروتئین تجویز شود.
اگر فشار خون شما بالا باشد یا علائم فشار خون بارداری را تجربه کنید، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری را تجویز کند، از جمله:
- آزمایش خون: برای بررسی عملکرد کلیه‌ها، کبد و پلاکت‌ها.
- آزمایش ادرار 24 ساعته: برای اندازه‌گیری دقیق مقدار پروتئین دفع شده در ادرار.
- سونوگرافی: برای بررسی رشد و سلامتی جنین.
- تست بدون استرس (Nonstress Test): برای ارزیابی ضربان قلب جنین در پاسخ به حرکاتش.
- شمارش تعداد حرکات جنین (Fetal Kick Count): بررسی روزانه تعداد حرکات جنین توسط مادر.
اندازه‌گیری منظم فشار خون در طول بارداری و گزارش هرگونه علامت غیر طبیعی به پزشک می‌تواند به تشخیص زودهنگام و درمان مناسب