مقدمه: چرا سلامت قلب و عروق در دیابت اهمیت دارد؟
دیابت بیش از آنکه صرفاً یک مشکل مرتبط با قند خون باشد، یک بیماری سیستمیک است که میتواند تمام بدن را تحت تاثیر قرار دهد. قلب و عروق، به عنوان شریانهای حیاتی بدن، به ویژه در معرض آسیبهای ناشی از دیابت قرار دارند. افراد مبتلا به دیابت، نسبت به افراد غیر دیابتی، دو تا چهار برابر بیشتر در معرض ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی مانند حمله قلبی، سکته مغزی، بیماری عروق محیطی و نارسایی قلبی هستند. این آمار نگرانکننده نشان میدهد که حفظ سلامت قلب و عروق، یک اولویت اساسی برای افراد دیابتی است. خبر خوب این است که با اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه و تغییر سبک زندگی، میتوان به طور قابل توجهی خطر ابتلا به این عوارض را کاهش داد. جوانسازی پوست و حفظ شادابی جسم میتواند تاثیر مثبتی در سلامت قلب نیز داشته باشد.
دیابت چگونه بر قلب و عروق تاثیر میگذارد؟
دیابت از چند طریق مختلف میتواند به قلب و عروق آسیب برساند:
- تصلب شرایین (آترواسکلروز): قند خون بالا باعث آسیب به دیواره داخلی عروق میشود. این آسیب، زمینه را برای رسوب چربیها و کلسترول در دیواره عروق فراهم میکند که منجر به تشکیل پلاکهای آترواسکلروزی و تنگ شدن عروق میشود. مطابق پاراگراف 4، این پلاکها جریان خون را محدود کرده و خطر لخته شدن خون و انسداد عروق را افزایش میدهند.
- اختلال در عملکرد اندوتلیال: اندوتلیوم، لایه داخلی عروق است که نقش مهمی در تنظیم فشار خون، جریان خون و انعقاد خون دارد. دیابت باعث اختلال در عملکرد اندوتلیال میشود که این موضوع میتواند منجر به افزایش فشار خون، التهاب و لخته شدن خون شود.
- افزایش فشار خون: دیابت اغلب با فشار خون بالا همراه است. فشار خون بالا به دیواره عروق آسیب میرساند و خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهد.
- اختلال در چربی خون: دیابت میتواند باعث افزایش تریگلیسیرید و کاهش کلسترول خوب (HDL) شود. این تغییرات در چربی خون، خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهند.
- نوروپاتی اتونوم: دیابت میتواند به اعصابی که عملکرد قلب و عروق را کنترل میکنند، آسیب برساند. این آسیب، نوروپاتی اتونوم نامیده میشود و میتواند منجر به بینظمی ضربان قلب، افت فشار خون و اختلال در تنظیم جریان خون شود.
به طور خلاصه، دیابت با ایجاد التهاب، آسیب به عروق، اختلال در عملکرد اندوتلیال و تغییر در چربی خون، زمینه را برای ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی فراهم میکند.
عوامل خطرآفرین قلبی عروقی در افراد دیابتی
علاوه بر خود دیابت، عوامل دیگری نیز میتوانند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را در افراد دیابتی افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
- سابقه خانوادگی بیماریهای قلبی عروقی: اگر سابقه بیماری قلبی در خانواده شما وجود داشته باشد، خطر ابتلا به این بیماریها در شما نیز افزایش مییابد.
- سن بالا: با افزایش سن، خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی افزایش مییابد.
- جنسیت: مردان نسبت به زنان، بیشتر در معرض ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی هستند. (البته این تفاوت بعد از سن یائسگی در زنان کاهش مییابد)
- نژاد: برخی نژادها، مانند آفریقاییتبارها، بیشتر در معرض ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی هستند.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا به دیواره عروق آسیب میرساند و خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهد.
- کلسترول بالا: کلسترول بالا، به ویژه کلسترول بد (LDL)، خطر تشکیل پلاکهای آترواسکلروزی را افزایش میدهد.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن به دیواره عروق آسیب میرساند و خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهد.
- چاقی: چاقی با افزایش فشار خون، کلسترول و قند خون، خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهد.
- عدم فعالیت بدنی: عدم فعالیت بدنی با چاقی، فشار خون بالا، کلسترول بالا و قند خون بالا مرتبط است که همگی خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهند.
- استرس: استرس مزمن میتواند باعث افزایش فشار خون، التهاب و لخته شدن خون شود که همگی خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهند.
کنترل قند خون: سنگ بنای سلامت قلب در دیابت
کنترل دقیق قند خون، مهمترین گام در پیشگیری از عوارض قلبی عروقی دیابت است. قند خون بالا، به دیواره عروق آسیب میرساند و زمینه را برای تصلب شرایین و سایر مشکلات قلبی عروقی فراهم میکند. همانطور که در پاراگراف 7 اشاره شده، هدف از کنترل قند خون، حفظ سطوح قند خون در محدوده هدف است که توسط پزشک تعیین میشود. روشهای مختلفی برای کنترل قند خون وجود دارد:
- اندازهگیری منظم قند خون: اندازهگیری منظم قند خون به شما کمک میکند تا بدانید چگونه رژیم غذایی، ورزش و داروها بر قند خون شما تاثیر میگذارند.
- تغییر سبک زندگی: تغییر سبک زندگی، شامل رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و مدیریت وزن، میتواند به کنترل قند خون کمک کند.
- دارو: در برخی موارد، تغییر سبک زندگی به تنهایی برای کنترل قند خون کافی نیست و نیاز به دارو است. داروهای مختلفی برای کنترل قند خون وجود دارد که پزشک شما میتواند بهترین دارو را برای شما تجویز کند.
- انسولین: در برخی موارد، افراد دیابتی نوع 1 و برخی از افراد دیابتی نوع 2 نیاز به انسولین دارند. انسولین به بدن کمک میکند تا قند خون را از خون به سلولها منتقل کند.
به یاد داشته باشید که کنترل قند خون یک فرایند مادامالعمر است و نیاز به تلاش و پیگیری مداوم دارد. با همکاری پزشک و تیم مراقبتهای بهداشتی خود، میتوانید قند خون خود را در محدوده هدف نگه دارید و از سلامت قلب و عروق خود محافظت کنید.
همچنین، مشورت با پزشک در مورد تزریق چربی و تاثیر آن بر سلامت عمومی بدن، میتواند مفید باشد.
تغذیه سالم: سوخترسانی به قلب و عروق
تغذیه سالم، نقش حیاتی در حفظ سلامت قلب و عروق در افراد دیابتی ایفا میکند. یک رژیم غذایی سالم میتواند به کنترل قند خون، کاهش فشار خون، بهبود چربی خون و کاهش وزن کمک کند. در مقابل، یک رژیم غذایی ناسالم میتواند خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش دهد.
- مصرف میوه و سبزیجات فراوان: میوهها و سبزیجات غنی از ویتامینها، مواد معدنی و فیبر هستند و به کنترل قند خون، کاهش فشار خون و بهبود چربی خون کمک میکنند. سعی کنید روزانه حداقل پنج وعده میوه و سبزیجات مصرف کنید.
- انتخاب غلات کامل: غلات کامل، مانند نان سبوسدار، برنج قهوهای و جو دوسر، نسبت به غلات تصفیه شده، فیبر بیشتری دارند و به کنترل قند خون کمک میکنند.
- مصرف پروتئینهای کمچرب: پروتئینهای کمچرب، مانند مرغ بدون پوست، ماهی، حبوبات و توفو، به حفظ توده عضلانی بدن کمک میکنند و میتوانند به کنترل وزن کمک کنند.
- محدود کردن مصرف چربیهای اشباع و ترانس: چربیهای اشباع و ترانس، خطر بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهند. این چربیها در گوشت قرمز، لبنیات پرچرب، غذاهای سرخ شده و غذاهای فرآوری شده یافت میشوند.
- انتخاب چربیهای سالم: چربیهای سالم، مانند روغن زیتون، روغن کانولا، آووکادو و آجیل، به کاهش کلسترول بد (LDL) کمک میکنند.
- محدود کردن مصرف سدیم: سدیم (نمک) باعث افزایش فشار خون میشود. سعی کنید مصرف سدیم خود را به کمتر از 2300 میلیگرم در روز محدود کنید.
- محدود کردن مصرف قند: قند باعث افزایش قند خون و تریگلیسیرید میشود. سعی کنید مصرف قند خود را به حداقل برسانید.
- نوشیدن آب کافی: نوشیدن آب کافی به حفظ سلامت بدن و کنترل قند خون کمک میکند.
ورزش و فعالیت بدنی: پویایی برای قلب سالم
ورزش و فعالیت بدنی منظم، فواید بیشماری برای سلامت قلب و عروق در افراد دیابتی دارد. ورزش میتواند به کنترل قند خون، کاهش فشار خون، بهبود چربی خون، کاهش وزن و کاهش استرس کمک کند. هدف، داشتن حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در هفته است.
- انجام فعالیتهای هوازی: فعالیتهای هوازی، مانند پیادهروی، دویدن، شنا و دوچرخهسواری، ضربان قلب و تنفس را افزایش میدهند و به بهبود سلامت قلب و عروق کمک میکنند.
- انجام تمرینات قدرتی: تمرینات قدرتی، مانند وزنهبرداری و استفاده از دستگاههای ورزشی، به حفظ توده عضلانی بدن کمک میکنند و میتوانند به کنترل وزن کمک کنند.
- انجام فعالیتهای انعطافپذیری: فعالیتهای انعطافپذیری، مانند یوگا و کشش، به بهبود انعطافپذیری بدن و کاهش خطر آسیبدیدگی کمک میکنند.
قبل از شروع هر برنامه ورزشی جدید، با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید که این برنامه برای شما مناسب است. سعی کنید فعالیت بدنی را به یک عادت روزانه تبدیل کنید. میتوانید با پیادهروی کوتاه شروع کنید و به تدریج مدت و شدت فعالیت خود را افزایش دهید. مقایسه با بخش مدیریت استرس نشان میدهد که فعالیت بدنی میتواند به کاهش استرس نیز کمک کند.
مدیریت وزن: کاهش فشار بر قلب
اضافه وزن و چاقی، خطر بیماریهای قلبی عروقی را در افراد دیابتی افزایش میدهند. کاهش وزن میتواند به کنترل قند خون، کاهش فشار خون، بهبود چربی خون و کاهش استرس کمک کند. هدف، رسیدن به وزن سالم و حفظ آن است.
- داشتن یک رژیم غذایی سالم: یک رژیم غذایی سالم، کم کالری و غنی از مواد مغذی، میتواند به کاهش وزن کمک کند.
- انجام ورزش منظم: ورزش منظم به سوزاندن کالری و حفظ توده عضلانی بدن کمک میکند.
- خواب کافی: کمبود خواب میتواند باعث افزایش اشتها و کاهش متابولیسم شود. سعی کنید هر شب 7-8 ساعت بخوابید.
- مدیریت استرس: استرس میتواند باعث افزایش اشتها و پرخوری شود. سعی کنید استرس خود را مدیریت کنید.
- در صورت لزوم، استفاده از داروها یا جراحی: در برخی موارد، تغییر سبک زندگی به تنهایی برای کاهش وزن کافی نیست و نیاز به دارو یا جراحی است.
کاهش حتی مقدار کمی از وزن، میتواند فواید زیادی برای سلامتی داشته باشد. سعی کنید به تدریج و به صورت پایدار وزن کم کنید. مشورت با یک متخصص تغذیه میتواند به شما در رسیدن به وزن سالم کمک کند.
کنترل فشار خون: محافظت از رگها
فشار خون بالا، یکی از عوامل خطر اصلی بیماریهای قلبی عروقی در افراد دیابتی است. فشار خون بالا، به دیواره عروق آسیب میرساند و خطر حمله قلبی، سکته مغزی و نارسایی کلیوی را افزایش میدهد. هدف، حفظ فشار خون در محدوده هدف است که توسط پزشک تعیین میشود.
- اندازهگیری منظم فشار خون: اندازهگیری منظم فشار خون به شما کمک میکند تا بدانید که آیا فشار خون شما در محدوده هدف است یا خیر.
- تغییر سبک زندگی: تغییر سبک زندگی، شامل رژیم غذایی کم سدیم، ورزش منظم، کاهش وزن و مدیریت استرس، میتواند به کاهش فشار خون کمک کند.
- دارو: در بسیاری از موارد، تغییر سبک زندگی به تنهایی برای کنترل فشار خون کافی نیست و نیاز به دارو است. داروهای مختلفی برای کنترل فشار خون وجود دارد که پزشک شما میتواند بهترین دارو را برای شما تجویز کند. بررسی نقش داروها در این زمینه میتواند مفید باشد.
به طور مداوم با پزشک خود در ارتباط باشید و دستورالعملهای او را به دقت دنبال کنید. کنترل فشار خون یک فرایند مادامالعمر است و نیاز به تلاش و پیگیری مداوم دارد.
کنترل کلسترول: پاکسازی رگها از چربی
کلسترول بالا، به ویژه کلسترول بد (LDL)، خطر بیماریهای قلبی عروقی را در افراد دیابتی افزایش میدهد. کلسترول LDL، در دیواره عروق رسوب میکند و باعث تشکیل پلاکهای آترواسکلروزی میشود. هدف، حفظ سطوح کلسترول در محدوده هدف است که توسط پزشک تعیین میشود.
- اندازهگیری منظم کلسترول: اندازهگیری منظم کلسترول به شما کمک میکند تا بدانید که آیا کلسترول شما در محدوده هدف است یا خیر.
- تغییر سبک زندگی: تغییر سبک زندگی، شامل رژیم غذایی کم چرب، ورزش منظم و کاهش وزن، میتواند به بهبود چربی خون کمک کند.
- دارو: در بسیاری از موارد، تغییر سبک زندگی به تنهایی برای کنترل کلسترول کافی نیست و نیاز به دارو است. داروهای مختلفی برای کنترل کلسترول وجود دارد که پزشک شما میتواند بهترین دارو را برای شما تجویز کند.
مشورت با پزشک و پیروی از دستورالعملهای او، کلید موفقیت در کنترل کلسترول است.
ترک سیگار: خداحافظ ریه سیاه، سلام قلب سالم
سیگار کشیدن، یکی از عوامل خطر اصلی بیماریهای قلبی عروقی در افراد دیابتی و غیر دیابتی است. سیگار کشیدن به دیواره عروق آسیب میرساند، فشار خون را افزایش میدهد، کلسترول خوب (HDL) را کاهش میدهد و خطر لخته شدن خون را افزایش میدهد. ترک سیگار، یکی از بهترین کارهایی است که میتوانید برای سلامت قلب و عروق خود انجام دهید.
- تصمیمگیری: اولین قدم برای ترک سیگار، تصمیمگیری قاطعانه برای ترک است.
- درخواست کمک: از دوستان، خانواده، پزشک و مشاور خود کمک بگیرید.
- استفاده از روشهای جایگزین نیکوتین: چسب نیکوتین، آدامس نیکوتین و اسپری بینی نیکوتین میتوانند به کاهش علائم ترک کمک کنند.
- اجتناب از محرکها: از موقعیتها و فعالیتهایی که شما را وسوسه به سیگار کشیدن میکنند، اجتناب کنید.
- پاداش دادن به خود: وقتی به یک هدف ترک سیگار رسیدید، به خودتان پاداش دهید.
ترک سیگار، یک فرایند چالشبرانگیز است، اما با تلاش و پشتکار میتوانید موفق شوید. فواید ترک سیگار برای سلامت قلب و عروق شما بسیار ارزشمند است.
معاینات منظم: ردیابی سلامت قلب و عروق
معاینات منظم با پزشک و انجام آزمایشهای لازم، به شما کمک میکند تا سلامت قلب و عروق خود را ردیابی کنید و مشکلات احتمالی را در مراحل اولیه شناسایی کنید. معاینات منظم شامل موارد زیر است:
- معاینه فیزیکی: پزشک شما، معاینه فیزیکی انجام میدهد تا علائم بیماری قلبی عروقی را بررسی کند.
- اندازهگیری فشار خون: فشار خون شما در هر بار مراجعه به پزشک اندازهگیری میشود.
- آزمایش خون: آزمایش خون برای بررسی قند خون، کلسترول، تریگلیسیرید و سایر نشانگرهای سلامت قلب و عروق انجام میشود.
- نوار قلب (ECG): نوار قلب برای بررسی ریتم قلب انجام میشود.
- اکوکاردیوگرافی: اکوکاردیوگرافی برای بررسی ساختار و عملکرد قلب انجام میشود.
- تست استرس: تست استرس برای بررسی عملکرد قلب در هنگام ورزش انجام میشود.
با هماهنگی منظم با پزشک خود، میتوانید سلامت قلب و عروق خود را حفظ کنید و از عوارض دیابت پیشگیری کنید.
مدیریت استرس: آرامش برای قلب و روح
استرس مزمن میتواند تاثیرات منفی بر سلامت قلب و عروق داشته باشد. هنگامی که استرس دارید، بدن هورمونهایی مانند کورتیزول و آدرنالین ترشح میکند که میتواند باعث افزایش فشار خون، ضربان قلب و التهاب شود. مدیریت استرس میتواند به کاهش خطر بیماریهای قلبی عروقی کمک کند. مقایسه با پاراگراف 23 نشان میدهد که روشهای زیادی برای مدیریت استرس وجود دارد.
- تمرینات تنفسی: تمرینات تنفسی عمیق میتواند به آرام کردن سیستم عصبی و کاهش استرس کمک کند.
- مدیتیشن: مدیتیشن میتواند به تمرکز ذهن و کاهش استرس کمک کند.
- یوگا: یوگا ترکیبی از تمرینات بدنی، تنفسی و مدیتیشن است که میتواند به کاهش استرس و بهبود سلامت عمومی کمک کند.
- فعالیتهای هنری: فعالیتهای هنری، مانند نقاشی، موسیقی و نوشتن، میتوانند به بیان احساسات و کاهش استرس کمک کنند.
- گذراندن وقت با عزیزان: گذراندن وقت با دوستان و خانواده میتواند به کاهش استرس و بهبود خلق و خو کمک کند.
- خواب کافی: کمبود خواب میتواند استرس را تشدید کند. سعی کنید هر شب 7-8 ساعت بخوابید.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم می تواند به کاهش استرس، بهبود خلق و خو و افزایش سطح انرژی کمک کند.
پیدا کردن روشهای مؤثر برای مدیریت استرس، میتواند به بهبود سلامت قلب و عروق و کیفیت زندگی شما کمک کند. در صورت نیاز، از یک متخصص بهداشت روان کمک بگیرید.
نقش داروها در محافظت از قلب در برابر دیابت
علاوه بر تغییر سبک زندگی، داروها نیز میتوانند نقش مهمی در محافظت از قلب در برابر عوارض دیابت ایفا کنند. پزشک شما ممکن است داروهای زیر را برای شما تجویز کند:
- داروهای کاهنده قند خون: این داروها به کنترل قند خون کمک میکنند و از آسیب به عروق جلوگیری میکنند.
- داروهای کاهنده فشار خون: این داروها به کاهش فشار خون کمک میکنند و از آسیب به دیواره عروق جلوگیری میکنند.
- داروهای کاهنده کلسترول: این داروها به کاهش کلسترول بد (LDL) کمک میکنند و از تشکیل پلاکهای آترواسکلروزی جلوگیری میکنند.
- داروهای ضد پلاکت: این داروها به جلوگیری از لخته شدن خون کمک میکنند و خطر حمله قلبی و سکته مغزی را کاهش میدهند.
- داروهای مهارکننده ACE و ARB: این داروها به محافظت از کلیهها و قلب کمک میکنند و خطر نارسایی قلبی را کاهش میدهند.
داروها باید تحت نظر پزشک مصرف شوند و نباید خودسرانه مصرف شوند. پزشک شما بر اساس شرایط شما، بهترین داروها را برای شما تجویز خواهد کرد. مهم است که به طور منظم با پزشک خود در ارتباط باشید و در مورد عوارض جانبی احتمالی داروها با او صحبت کنید.
تازههای درمان: امیدهای نو برای قلب دیابتی
تحقیقات در زمینه درمان دیابت و بیماریهای قلبی عروقی، به سرعت در حال پیشرفت است. روشهای درمانی جدیدی در حال توسعه هستند که میتوانند به بهبود سلامت قلب و عروق در افراد دیابتی کمک کنند. برخی از این روشهای درمانی جدید عبارتند از:
- داروهای جدید دیابت: داروهای جدیدی برای درمان دیابت در حال توسعه هستند که علاوه بر کنترل قند خون، فواید دیگری نیز برای سلامت قلب و عروق دارند.
- روشهای جدید برای کاهش کلسترول: روشهای جدیدی برای کاهش کلسترول در حال توسعه هستند که میتوانند به کاهش خطر بیماریهای قلبی عروقی کمک کنند.
- روشهای جدید برای درمان نارسایی قلبی: روشهای جدیدی برای درمان نارسایی قلبی در حال توسعه هستند که میتوانند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به نارسایی قلبی کمک کنند.
- سلول درمانی: سلول درمانی یک روش درمانی جدید است که در آن از سلولهای خود بدن برای ترمیم بافتهای آسیبدیده استفاده میشود.
با پیشرفت علم و تکنولوژی، امیدهای جدیدی برای درمان دیابت و بیماریهای قلبی عروقی به وجود آمده است. با پیگیری اخبار و اطلاعات جدید، میتوانید از آخرین پیشرفتها در این زمینه آگاه شوید و از آنها برای بهبود سلامت خود استفاده کنید.
پرسشهای متداول
در این بخش، به برخی از پرسشهای متداول در مورد سلامت قلب و عروق در افراد دیابتی پاسخ میدهیم:
- آیا تمام افراد دیابتی در معرض خطر بیماریهای قلبی عروقی هستند؟
بله، افراد دیابتی نسبت به افراد غیر دیابتی، بیشتر در معرض خطر بیماریهای قلبی عروقی هستند. - چه کارهایی میتوانم برای کاهش خطر بیماریهای قلبی عروقی انجام دهم؟
کنترل قند خون، تغذیه سالم، ورزش منظم، مدیریت وزن، کنترل فشار خون، کنترل کلسترول، ترک سیگار و مدیریت استرس، از جمله کارهایی هستند که میتوانید برای کاهش خطر بیماریهای قلبی عروقی انجام دهید. - آیا داروها میتوانند به محافظت از قلب در برابر دیابت کمک کنند؟
بله، داروها میتوانند نقش مهمی در محافظت از قلب در برابر عوارض دیابت ایفا کنند. - هر چند وقت یکبار باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنم؟
بر اساس شرایط خود، پزشک شما تعیین خواهد کرد که هر چند وقت یکبار باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنید. - اگر سوالات بیشتری داشته باشم، از چه کسی میتوانم کمک بگیرم؟
میتوانید از پزشک، متخصص تغذیه، متخصص قلب و عروق و سایر متخصصان بهداشت و درمان کمک بگیرید.
نتیجهگیری
دیابت میتواند اثرات مخربی بر سلامت قلب و عروق داشته باشد، اما با اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه و تغییر سبک زندگی، میتوان به طور قابل توجهی خطر ابتلا به عوارض قلبی عروقی را کاهش داد. کنترل قند خون، تغذیه سالم، ورزش منظم، مدیریت وزن، کنترل فشار خون و کلسترول، ترک سیگار و مدیریت استرس، از جمله اقداماتی هستند که میتوانید برای حفظ سلامت قلب و عروق خود انجام دهید.
با همکاری پزشک و تیم مراقبتهای بهداشتی خود، میتوانید یک برنامه جامع برای مدیریت دیابت و حفظ سلامت قلب و عروق خود ایجاد کنید و سلامت خود را محافظت کنید. به یاد داشته باشید که سلامتی شما در دستان شماست. با اتخاذ تصمیمات آگاهانه و تلاش مداوم، میتوانید زندگی سالمتر و طولانیتری داشته باشید.